اخلاق هوش مصنوعی یا AI Ethics چیست و چرا مهم است؟ هوش مصنوعی این پتانسیل را دارد که صنایع مختلف، ازجمله مراقبت‌های بهداشتی، مالی، حمل‌ونقل، تولید و سرگرمی و غیره، را متحول کند. این موضوع نوید خودکارسازی وظیفه‌های تکراری، افزایش بهره‌وری و کارایی، تصمیم‌گیری بهتر براساس تجزیه‌وتحلیل داده‌ها، بهبود تجربه‌های مشتری و پیشرفت تحقیقات علمی را می‌دهد. بااین‌حال توجه به این نکته مهم است که هوش مصنوعی ملاحظه‌های اخلاقی و چالش‌های مربوط به حریم خصوصی، تعصب، شفافیت و پاسخگویی را نیز مطرح می‌کند. همان‌طور که حوزه هوش مصنوعی به پیشرفت خود ادامه می‌دهد، اطمینان از توسعه و استقرار آن به‌شیوه‌ای مسئولانه و اخلاقی، با تمرکز بر نفع بشریت و درعین‌حال به‌حداقل‌رساندن خطرات احتمالی بسیار مهم است. با گسترش هوش مصنوعی و تلاش دولت‌ها برای تطبیق ساختار و قانون با فناوری در حال رشد سریع، اخلاق هوش مصنوعی به‌عنوان یک موضوع مهم مطرح شده است که همه باید از آن آگاه باشند؛ بنابراین اخلاق هوش مصنوعی چیست و چرا اهمیت دارد؟
هوش مصنوعی چیست؟
ما به هوش مصنوعی نیاز داریم. این نیاز شامل ایجاد عوامل هوشمندی است که قادر به درک و تفسیر محیط، یادگیری از تجربه، استدلال و تصمیم‌گیری یا پیش‌بینی هستند. هدف هوش مصنوعی تکرار یا شبیه‌سازی هوش انسانی در ماشین‌ها، برای درک و حل مشکلات پیچیده، انطباق با موقعیت‌های جدید و تعامل با انسان‌ها یا محیط اطراف‌شان به‌شیوه‌ای هوشمندانه و مستقل است. طیف گسترده‌ای از زیرشاخه‌ها و تکنیک‌ها، ازجمله یادگیری ماشین، پردازش زبان طبیعی، بینایی کامپیوتر، رباتیک، سیستم‌های خبره و غیره، را دربرمی‌گیرد.
اخلاق هوش مصنوعی چیست؟
تعریف‌ها متفاوت است، اما به‌طور کلی، اخلاق هوش مصنوعی اصطلاحی است که به مجموعه وسیعی از ملاحظه‌ها برای هوش مصنوعی مسئول (Responsible AI) داده می‌شود که ایمنی، امنیت، نگرانی‌های انسانی و ملاحظه‌های زیست محیطی را با هم ترکیب می‌کند.
برخی از زمینه‌های اخلاق هوش مصنوعی عبارت‌اند از:
پیش‌گیری از سوگیری هوش مصنوعی
از آنجا که هوش مصنوعی از داده‌ها یاد می‌گیرد، هوش مصنوعی‌های ضعیف می‌توانند (و معمولاً هم این کار را انجام می‌دهند) سوگیری‌هایی را دربرابر زیرمجموعه‌های ضعیف داده‌ها نشان دهند؛ به‌ویژه، هوش مصنوعی‌هایی که به‌خوبی آموزش ندیده‌اند می‌توانند سوگیری را علیه اقلیت‌ها نشان دهند. موارد معروف سوگیری، مانند ابزارهای استخدام و چت‌بات‌هاست که برندهای معروف شرکتی را شرمنده کرده و حتی خطر اقدام قانونی ایجاد کرده است.
هوش مصنوعی و حریم خصوصی
هوش مصنوعی به اطلاعاتی برای یادگیری متکی است. بخش چشمگیری از این اطلاعات از کاربران می‌آید. همه کاربران از اینکه چه اطلاعاتی درمورد آن‌ها جمع‌آوری می‌شود و چگونه برای تصمیم‌گیری بر آن‌ها استفاده می‌شود آگاه نیستند. حتی امروزه همه‌چیز، از جست‌وجوهای اینترنتی گرفته تا خریدهای آنلاین تا نظرات رسانه‌های اجتماعی، را می‌توان برای ردیابی، شناسایی و شخصی‌سازی تجربه‌های کاربران استفاده کرد. درحالی‌که این کار می‌تواند مثبت باشد (مانند زمانی که هوش مصنوعی که محصولی را توصیه می‌کند که کاربر ممکن است بخواهد)، می‌تواند به سوگیری غیرمنتظره هم بینجامد (مانند برخی از پیشنهادهای ارائه‌شده به گروه خاصی از مصرف‌کنندگان و نه باقی افراد).
اجتناب از اشتباه‌های هوش مصنوعی
هوش مصنوعی ضعیف می‌تواند اشتباه‌هایی را مرتکب شود که به هر چیزی، از ازدست‌دادن درآمد تا حتی مرگ، بینجامد. برای اطمینان از اینکه هوش مصنوعی خطری برای انسان یا محیط زیست آن‌ها ندارد، آزمایش‌های کافی لازم است.
برای مطالعه‌ی درباره‌ی خطرات و چالش‌های هوش‌مصنوعی، کلیک کنید:
مدیریت تاثیرات زیست محیطی هوش مصنوعی
مدل‌های هوش مصنوعی هر روز بزرگ‌تر می‌شوند و مدل‌های اخیر هر یک به بزرگی بیش از یک‌تریلیون پارامتر هستند! این مدل‌های بزرگ مقدار چشمگیری انرژی برای آموزش مصرف می‌کنند؛ به‌همین دلیل، محققان در حال توسعه تکنیک‌هایی برای هوش مصنوعی کارآمد انرژی هستند که عملکرد و کارایی انرژی را متعادل می‌کند.
چرا اخلاق در هوش مصنوعی مهم است؟
تجربه با هوش مصنوعی نشان داده است که پیروی از اخلاق هوش مصنوعی خوب فقط یک رفتار مسئولانه نیست، بلکه برای کسب ارزش تجاری خوب از هوش مصنوعی نیز لازم است؛ زیرا مسئله‌های اخلاقی می‌تواند خطرات تجاری، مانند شکست محصول، مسئله‌های حقوقی، آسیب برند و موارد دیگر، را به همراه داشته باشد. کشورها و حتی شهرها و شهرستان‌ها، رویکردهای خاص خود را برای اخلاق هوش مصنوعی اتخاذ می‌کنند.
این به آن معناست که به‌عنوان یک کسب‌وکار باید از مقررات هوش مصنوعی در سطح کشور و حتی شهر آگاه بود. دو نمونه از مقررات برجسته مرتبط با هوش مصنوعی عبارت‌اند از بند «حق توضیح» یا Right to Explanation در مقررات عمومی حفاظت از داده‌های اتحادیه اروپا و بخش‌های مربوطه قانون حفظ حریم خصوصی مصرف‌کنندگان کالیفرنیا (California Consumer Privacy Act). در سطح محلی‌تر، شهرهای ایالات متحده درمورد استفاده از الگوریتم‌ها، به‌ویژه الگوریتم‌هایی که در اجرای قانون استفاده می‌شوند، تصمیم‌گیری می‌کنند. یکی از بزرگترین تلاش‌های قانونی در زمینه هوش مصنوعی قانون آینده هوش مصنوعی در اتحادیه اروپا (upcoming AI Act in the European Union.) است.
نحوه ایجاد اخلاق هوش مصنوعی
ایجاد اخلاق هوش مصنوعی در مقیاس جهانی نیازمند تلاش‌های جمعی دولت‌ها، سازمان‌ها، محققان و جامعه، به‌عنوان یک کل، است. در اینجا چند استراتژی برای ترویج اخلاق هوش مصنوعی در سراسر جهان را بررسی می‌کنیم:
همکاری بین‌المللی
تقویت همکاری بین‌المللی میان کشورها، سازمان‌ها و کارشناسان برای ایجاد استانداردهای اخلاقی مشترک برای هوش مصنوعی ازجمله استراتژی‌هاست. تشویق تبادل بهترین شیوه‌ها، تجربه‌ها و بینش‌ها برای رسیدگی به چالش‌های اخلاقی جهانی ازجمله راهکارها در این زمینه است.
خط‌مشی و مقررات
دولت‌ها باید در ایجاد سیاست‌ها و مقرراتی که اخلاق هوش مصنوعی را ترویج می‌کنند نقشی حیاتی ایفا کنند. آن‌ها باید دستورعمل‌ها و چارچوب‌های قانونی روشنی را تنظیم کنند که بر توسعه، استقرار و استفاده از سیستم‌های هوش مصنوعی نظارت می‌کنند و اطمینان حاصل کنند که آن‌ها با اصول اخلاقی همسو هستند.
دستورعمل‌ها و استانداردهای اخلاقی
توسعه دستورعمل‌ها و استانداردهای اخلاقی جهانی را برای فناوری‌های هوش مصنوعی استراتژی دیگر است. سازمان‌هایی مانند سازمان ملل متحد (UN)، مجمع جهانی اقتصاد (WEF) و نهادهای حرفه‌ای می‌توانند در ایجاد این دستورعمل‌ها، تقویت اجماع و ترویج شیوه‌های اخلاقی کمک کنند.
آموزش و آگاهی
استراتژي دیگر این است که آموزش و آگاهی درمورد اخلاق هوش مصنوعی را در سطح جهانی ارتقا دهیم. در این استراتژی برنامه‌های آموزشی، کارگاه‌ها و منابع آموزشی را برای افزایش درک و تعامل با اخلاق هوش مصنوعی در میان سیاست‌گذاران، توسعه‌دهندگان و عموم مردم توسعه می‌دهیم.
خودتنظیمی صنعت
ذی‌نفعان صنعت را تشویق کنیم تا داوطلبانه شیوه‌های اخلاقی را اتخاذ کنند. انجمن‌های حرفه‌ای و نهادهای صنعتی می‌توانند کدهای رفتاری و برنامه‌های صدور گواهی را ایجاد کنند که پایبندی به اصول اخلاقی در توسعه و استقرار هوش مصنوعی را تضمین کند.
قابلیت توضیح یا Explainability
مدل‌های یادگیری ماشین، به‌ویژه مدل‌های یادگیری عمیق، اغلب «مدل‌های جعبه‌سیاه» یا Black Box نامیده می‌شوند؛ زیرا معمولاً مشخص نیست که یک مدل چگونه به یک تصمیم خاص می‌رسد. قابلیت توضیح به دنبال رفع این ابهام درمورد مونتاژ مدل و خروجی‌های مدل توسط ایجاد یک توضیح قابل‌فهم انسانی است که منطق ماشین را بیان می‌کند. این نوع شفافیت برای ایجاد اعتماد در سیستم‌های هوش مصنوعی مهم است تا اطمینان حاصل شود که افراد درک می‌کنند چرا یک مدل به یک تصمیم‌گیری خاص می‌رسد. اگر بتوانیم نحوه کار مدل و دلیل تصمیمی را درک کنیم که می‌گیرد، برای جلوگیری از خطرات هوش مصنوعی، مانند تعصب و تبعیض، مجهزتر خواهیم شد.
برای مطالعه بیشتر درباره هوش مصنوعی و انواع آن کلیک کنید:
هوش مصنوعی چیست و چه کاربردهایی دارد؟
نتیجه‌گیری درمورد اخلاق هوش مصنوعی
از آنجا که سیستم‌های هوش مصنوعی به‌طور فزاینده‌ای در زندگی ما ادغام می‌شوند، ایجاد دستورعمل‌ها و اصول اخلاقی که رفاه افراد و جامعه را در اولویت قرار می‌دهند بسیار مهم است. ایجاد اخلاق هوش مصنوعی مستلزم تلاش مشترکی است که دولت‌ها، سازمان‌ها، محققان و عموم مردم را دربرمی‌گیرد. این کار تعریف چارچوب‌های اخلاقی روشن، مشارکت ذی‌نفعان، تدوین دستورعمل‌ها و مقررات، رسیدگی به تعصب و تبعیض، ترویج شفافیت و پاسخگویی، تقویت نظارت انسانی، آموزش و افزایش آگاهی، تشویق همکاری بین‌المللی و ارزیابی و تطبیق مستمر استانداردهای اخلاقی را شامل است.
با پرداختن به اصول اخلاقی هوش مصنوعی می‌توانیم خطرات احتمالی، مانند تصمیم‌گیری مغرضانه، نقض حریم خصوصی و جابه‌جایی شغلی ناشی از اتوماسیون، را کاهش دهیم؛ همچنین می‌توانیم اطمینان حاصل کنیم که سیستم‌های هوش مصنوعی به‌طور مثبت به جامعه کمک می‌کنند و عدالت، شفافیت و رفاه اجتماعی را افزایش می‌دهند. ایجاد تعادل مناسب میان نوآوری و ملاحظه‌های اخلاقی بدون چالش نخواهد بود، اما تلاش برای حفظ ارزش‌ها، حقوق و اعتماد افراد به فناوری هوش مصنوعی ضروری است.
همان‌طور که به جلو می‌رویم، لازم است مسئولیت ادغام اخلاق هوش مصنوعی را در بافت توسعه و استقرار هوش مصنوعی بپذیریم. با انجام‌دادن این کار می‌توانیم آینده‌ای مبتنی بر هوش مصنوعی را پرورش دهیم که از کرامت انسانی حمایت می‌کند، به حقوق اساسی احترام می‌گذارد و افراد و جوامع را توانمند می‌کند. با تعهد جهانی به اخلاق هوش مصنوعی می‌توانیم از پتانسیل عظیم هوش مصنوعی بهره ببریم و درعین‌حال آینده‌ای را بسازیم که منعکس‌کننده آرزوهای جمعی ما برای جامعه‌ای عادلانه، فراگیر و مبتنی بر اخلاق است.